Bệnh zoonosis?
Bệnh zoonosis là các bệnh truyền nhiễm của động vật nói chung (thường là động vật có xương sống, các loài thú, đa số là vật nuôi) có thể lây truyền sang con người và ngược lại. Bệnh Zoonotic là một nguy cơ sức khỏe cộng đồng trên toàn thế giới, có hơn 200 loại bệnh truyền nhiễm từ động vật đã biết.
Nghiên cứu bệnh zoonosis, nguyên nhân và phương thức truyền lây giúp con người có thể phòng tránh hoặc giảm tỷ lệ phơi nhiễm, tỷ lệ mắc bệnh trong quá trình sản xuất hoặc các hoạt động khác của con người.

Hình: Sơ đồ lây nhiễm các bệnh zoonosis (Ảnh sưu tầm)

Nguyên nhân gia tăng các bệnh zoonosis trong thời gian gần đây
Sự xuất hiện của các bệnh lây truyền zoonosis bắt nguồn từ việc thuần hóa động vật. Sự lây truyền bệnh từ động vật sang người có thể xảy ra trong bất kỳ môi trường nào, khi có tiếp xúc hoặc tiêu thụ động vật, sản phẩm động vật hoặc các dẫn xuất động vật. Điều này có thể xảy ra trong quá trình chơi đùa, chăn sốc và nuôi dưỡng thú cưng, kinh tế (nông nghiệp, buôn bán, giết mổ …), săn mồi (săn bắn, làm thịt hoặc tiêu thụ trò chơi hoang dã) hoặc trong nghiên cứu.
Gần đây, tần suất xuất hiện các bệnh truyền nhiễm "MỚI" từ động vật đã gia tăng. Một nghiên cứu do các nhà nghiên cứu tại Đại học California, Davis dẫn đầu cho biết: "Khoảng 1,67 triệu loại virus chưa được mô tả cho là tồn tại ở động vật có vú và chim, ước tính tới một nửa trong số đó có khả năng lây bệnh sang người". Theo báo cáo của Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc và Viện Nghiên cứu Chăn nuôi Quốc tế, phần lớn nguyên nhân là do môi trường như biến đổi khí hậu, nông nghiệp không bền vững, khai thác động vật hoang dã, thay đổi mục đích sử dụng đất…
Ô nhiễm nguồn cung cấp thực phẩm hoặc nước
Các bệnh truyền nhiễm từ động vật sang người do thực phẩm gây ra, với nhiều loại mầm bệnh có thể ảnh hưởng đến cả người và động vật. Các mầm bệnh truyền nhiễm từ động vật sang người quan trọng nhất gây ra các bệnh truyền nhiễm từ thực phẩm như:
- Tác nhân gây bệnh do vi khuẩn: Escherichia coli O157:H7, Campylobacter, Caliciviridae và Salmonella.
- Tác nhân gây bệnh do virus: Virus viêm gan E (HEV) chủ yếu lây truyền qua các sản phẩm thịt heo, đặc biệt là ở các nước đang phát triển có điều kiện vệ sinh hạn chế. Norovirus có thể tìm thấy trong động vật thân mềm, là nguyên nhân chính gây ra bệnh do thực phẩm trên toàn cầu.
- Tác nhân gây bệnh do ký sinh: Ký sinh trùng Toxoplasma gondii được thấy trong thịt chưa nấu chín, đặc biệt là thịt heo và thịt cừu và có thể gây ra bệnh Toxoplasm, có thể nghiêm trọng ở những người suy giảm miễn dịch và phụ nữ mang thai, có khả năng dẫn đến biến chứng. Ký sinh trùng Trichinella spp. trong thịt heo chưa nấu chín và thú rừng, gây ra bệnh giun xoắn, có thể gây tử vong.
Canh tác nông nghiệp như trồng trọt và chăn nuôi
Người tiếp xúc với vật nuôi trang trại có thể dẫn đến nhiễm bệnh, từ mầm bệnh do vật nuôi mang trùng hoặc mắc bệnh. Tiếp xúc gần với gia súc có thể dẫn đến nhiễm trùng từ bệnh nhiệt thán (bệnh than) qua đường hô hấp đối với công nhân ở các lò mổ, xưởng thuộc da và nhà máy len. Tiếp xúc gần gũi với cừu mới sinh con có thể dẫn đến nhiễm vi khuẩn Chlamydia psittaci gây bệnh có thể gây sảy thai trên người, cũng như làm tăng nguy cơ sốt Q, bệnh Toxoplasmosis và bệnh Listeriosis ở phụ nữ mang thai hoặc các trường hợp khác. Bệnh Echinococcosis do sán dây gây ra, có thể lây lan từ cừu bị nhiễm bệnh qua thức ăn hoặc nước bị nhiễm phân hoặc len. Cúm gia cầm thường gặp ở gà và tuy hiếm gặp ở người nhưng mối lo ngại chính về sức khỏe cộng đồng là một chủng cúm gia cầm sẽ tái kết hợp với virus cúm ở người và gây ra đại dịch như cúm Tây Ban Nha vào năm 1918. Gia súc là nguồn chứa bệnh Cryptosporidiosis quan trọng, chủ yếu ảnh hưởng đến những người bị suy giảm miễn dịch. Các báo cáo cho thấy chồn cũng có thể bị nhiễm bệnh. Ở các nước châu Âu, gánh nặng viêm gan E chủ yếu phụ thuộc vào việc tiếp xúc với các sản phẩm động vật và thịt heo là nguồn lây nhiễm đáng kể về mặt này.
Săn bắt và buôn bán động vật hoang dã
Việc săn bắt và buôn bán động vật hoang dã có thể làm tăng nguy cơ lây lan vì nó trực tiếp làm tăng số lượng tương tác giữa các loài động vật, đôi khi trong những không gian nhỏ. Nguồn gốc của đại dịch COVID-19 đang diễn ra bắt nguồn từ các khu chợ ở Trung Quốc.
Sự xuất hiện của bệnh truyền nhiễm zoonosis rõ ràng có liên quan đến việc tiêu thụ thịt động vật hoang dã, trầm trọng hơn do sự xâm lược sinh thái của con người và bị khuếch đại bởi điều kiện mất vệ sinh ở các chợ động vật hoang dã. Những môi trường này, nơi hội tụ nhiều loài, tạo điều kiện thuận lợi cho việc lai – truyền gen mầm bệnh và lây truyền các mầm bệnh, bao gồm cả những mầm bệnh gây ra các đợt bùng phát HIV-1, Ebola. bệnh đậu mùa và thậm chí có thể là đại dịch hiện nay. Đáng chú ý, các động vật có vú nhỏ thường chứa rất nhiều vi khuẩn và virus lây truyền từ động vật sang người, tuy nhiên việc lây truyền vi khuẩn đặc hữu ở động vật hoang dã phần lớn vẫn chưa được khám phá.
Các bệnh do côn trùng tiếp túc truyền bệnh: Bệnh ngủ Châu Phi, bệnh giun chỉ Dirofilariasis, Viêm não ngựa miền Đông, viêm não Nhật Bản, viêm não Saint Louis, sốt phát ban bụi rậm, bệnh Tularemia, viêm não ngựa Venezuela, sốt Tây sông Nile, viêm não ngựa miền Tây và sốt Zika …
Từ vật nuôi – thú cưng
Chó và mèo nếu không quan tâm chủng ngừa vaccine co thể gây bệnh dại cho người. Vật nuôi cũng có thể truyền bệnh hắc lào và Giardia, là những bệnh đặc hữu ở cả quần thể động vật và con người. Bệnh toxoplasma là bệnh nhiễm trùng phổ biến ở mèo và có thể nguy hiểm đối với phụ nữ mang thai… Có khoảng 20% chó, mèo và ngựa trong nhà mang kháng thể chống virus viêm gan E và góp phần gây ra viêm gan E ở người.
Nạn phá rừng, mất đa dạng sinh học và suy thoái môi trường
Các nhà nghiên cứu cho biết, các bệnh truyền nhiễm từ động vật ngày càng liên quan đến biến đổi môi trường và hành vi của con người. Sự phá hủy các khu rừng nguyên sinh do khai thác gỗ, khai khoáng, xây dựng đường, đô thị hóa nhanh và gia tăng dân số đang khiến con người tiếp xúc gần hơn với các loài động vật mà trước đây họ có thể chưa từng đến gần.
Sự suy giảm đa dạng sinh học có ảnh hưởng đến sự đa dạng của vật chủ và tần suất tương tác giữa người và động vật có khả năng lây lan mầm bệnh. Các sự kiện bùn phát dịch bệnh đã tăng gấp ba lần sau mỗi thập kỷ kể từ năm 1980.
Biến đổi khí hậu
Theo báo cáo của Chương trình Môi trường Liên hợp quốc và Viện Nghiên cứu Chăn nuôi Quốc tế, biến đổi khí hậu là một trong bảy nguyên nhân liên quan đến con người gây ra sự gia tăng số lượng các bệnh truyền nhiễm từ động vật.
Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng "áp lực lên hệ sinh thái, biến đổi khí hậu và phát triển kinh tế là những yếu tố chính" trong việc gây ra nhiều bệnh truyền nhiễm từ động vật được phát hiện ở các quốc gia có thu nhập cao; Bệnh truyền nhiễm từ động vật sang người đã tìm thấy mối liên hệ chặt chẽ giữa biến đổi khí hậu và sự xuất hiện của dịch bệnh trong thập niên qua và ước tính sẽ có 15.000 lần lan truyền virus sang vật chủ mới trong những thập kỷ tới.
Phòng ngừa và kiểm soát bệnh zoonosis.
Các phương pháp phòng ngừa bệnh truyền nhiễm zoonosis khác nhau đối với từng tác nhân gây bệnh; một số biện pháp được công nhận là có hiệu quả trong việc giảm thiểu rủi ro ở cấp độ cộng đồng và cá nhân. Các hướng dẫn an toàn và phù hợp về chăm sóc động vật trong lĩnh vực nông nghiệp giúp giảm nguy cơ bùng phát bệnh zoonosis qua thực phẩm như thịt, trứng, sữa hoặc thậm chí một số loại rau. Các tiêu chuẩn về nước uống sạch và loại bỏ chất thải, cũng như các biện pháp bảo vệ nguồn nước mặt trong môi trường tự nhiên cũng rất quan trọng và hiệu quả.
Tổ chức Y tế Thế giới đã thực hiện một số sáng kiến ​​nhằm giúp giảm sự lây truyền của bệnh zoonosis. Chúng bao gồm các hoạt động giám sát, theo dõi và báo cáo cũng như xây dựng kế hoạch chuẩn bị và ứng phó trong trường hợp nhiễm dịch. Giáo dục cộng đồng và giáo dục chuyên nghiệp cũng có thể làm giảm sự lây truyền các bệnh lây truyền từ động vật sang người.
Có giải pháp giảm thiểu nạn phá rừng và phục hồi đa dạng sinh học; hạn chế các yếu tố gây hiệu ứng nhà kính và biến đổi khí hậu toàn cầu.

NTD