Các loại cây họ đậu được biết có khả năng cố định nitơ trong không khí thông qua việc cộng sinh với vi khuẩn Rhizobium nốt rễ – vi khuẩn sống trong đất, để tạo ra đạm sinh học cho đất và cây trồng.
Dưới đây là một số loại cây có khả năng cố định đạm, nhà nông cần biết để có giải pháp làm tăng dinh dưỡng cho đất thông qua quá trình cố định đạm sinh học cho đất.
Cây muồng đen
Cây muồng đen thuộc họ Đậu, có tên khoa học là Gliricidia sepium Lam, có nguồn gốc từ Trung Mỹ và Caribe. Cây được trồng phổ biến ở Việt Nam.
Cây có khả năng cố định đạm trong không khí nhờ vào sự cộng sinh với vi khuẩn Rhizobium. Vi khuẩn sống trong nốt sần ở rễ cây, giúp cây cố định nitơ từ không khí thành đạm.
Khả năng cố định đạm của cây muồng đen rất cao. Theo nghiên cứu của Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam, cây muồng đen có thể cố định từ 150 đến 200 kg đạm/ha/năm.
Cây muồng đen có khả năng sinh trưởng và phát triển tốt ở nhiều loại đất khác nhau, kể cả đất nghèo dinh dưỡng. Cây có tán lá rộng, giúp che phủ đất, hạn chế xói mòn.
Ngoài ra, cây cho nguồn sinh khối lớn, thân, lá cành chứa nhiều đạm nên khi dùng chúng để che phủ cũng là biện pháp bổ sung đạm cho đất và cây trồng.
Việc trồng xen canh cây muồng đen giúp cải thiện chất lượng đất, tăng năng suất cây trồng và giảm chi phí sử dụng phân bón đạm.

Hình: Cây muồng đen –trái và muồng vàng – phải (Ảnh sưu tầm)

Cây muồng vàng
Muồng vàng hay còn gọi là lục lạc ba lá, cây sục sạc, thuộc họ Đậu thân bụi mềm lâu năm, thường cao khoảng 1-2m.
Muồng vàng cũng có vi khuẩn cố định đạm Rhizobium cộng sinh trong các nốt sần ở rễ. Nên muồng vàng cũng giúp bổ sung một lượng lớn nitơ vào đất, tăng độ phì nhiêu cho đất.
Bên cạnh đó, bộ rễ của cây giúp phá vỡ những lớp đất chai cứng, nén chặt. Giúp đưa nước và không khí vào sâu bên trong. Nhằm cải thiện cấu trúc đất, tạo môi trường cho các sinh vật đất hoạt động tốt hơn.
Cây muồng vàng phát triển nhanh, cho lượng sinh khối thân lá rất lớn. Lượng sinh khối này khi được phủ mặt hoặc vùi vào đất. Giúp tăng hàm lượng hữu cơ cho đất, giúp đất tơi xốp, giữ ẩm tốt hơn.
Khi trồng muồng vàng với mật độ dày, sẽ giúp che phủ bảo vệ đất, chống xói mòn, rửa trôi các chất hữu cơ và dinh dưỡng ở tầng đất mặt.
Các hàng cây muồng vàng cũng giúp chắn gió, che nắng tránh khô gốc rễ và cháy lá khi cây con rễ yếu chưa hút được nhiều nước.
Cây lạc dại
Lạc dại là một loài cây họ đậu lâu năm, có lá và hoa tương tự như lạc ăn (đậu phộng), thân bò sát mặt đất. Rễ của lạc dại cũng có những nốt sần có vi khuẩn cố định đạm cộng sinh.
Cây lạc dại có khả năng chịu hạn tốt, chịu úng cao, trồng được trên nhiều loại đất khác nhau.
Lạc dại là một trong những loại cây họ đậu giúp cải tạo đất trồng rất tốt. Nhờ khả năng cố định đạm từ khí trời, lạc dại giúp bổ sung một lượng đạm đáng kể cho đất. Thân lạc dại bò sát mặt đất, lan rộng khắp vườn giúp che phủ, bảo vệ lớp đất mặt tối đa. Hạn chế được sự bốc hơi nước vào mùa khô, vào mùa mưa lại hạn chế được xói mòn rửa trôi dinh dưỡng.

Hình: Cây lạc dại – trái, đậu xanh – phải (Ảnh sưu tầm)

Cây đậu xanh
Đậu xanh là loại cây có giá trị kinh tế được trồng nhiều ở nước ta. Ngoài giá trị là nguồn thực phẩm giàu dinh dưỡng. Đậu xanh còn là loại cây cố định đạm. Giúp cung cung cấp một lượng đạm sinh học rất lớn cho đất và cây trồng nhờ cộng sinh với vi khuẩn nốt rễ. Đồng thời là cây phân xanh, cây che phủ, có tác dụng cải tạo đất rất tốt.
Trong các vườn trồng cây ăn quả, cây công nghiệp hay các hệ thống vườn trồng khác có thể xen canh với đậu xanh. Vừa cung cấp đạm sinh học cho các cây trồng chính. Vừa che phủ bảo vệ đất, tận dụng thân lá làm phân xanh, lại mang đến nguồn thu nhập phụ từ hạt.
Cây đậu mèo
Cây đậu mèo là cây họ đậu có khả năng cố định nitơ tốt và hàm lượng nitơ trong thân lá cao. Đậu mèo có thể trồng được quanh năm, trồng đậu mèo xen với cây ăn quả hoặc ngô, sắn. Đậu mèo có sức sinh trưởng rất nhanh nên khi trồng cần biết lợi dụng đặc tính này để sử dụng tốt nhất khả năng che phủ và lượng sinh khối lớn của đậu mèo, tránh những ảnh hưởng xấu cho các loại cây trồng khác.

Hình: Cây đậu mèo – trái,  So đũa – phải (Ảnh sưu tầm)

Cây so đũa
Cây so đũa hay điền thanh hoa lớn có nguồn gốc từ Ấn Độ hay Đông Nam Á và thường mọc ở những nơi nóng ẩm. Ở Việt Nam, cây thường mọc hoang hoặc được trồng dọc theo các bờ ruộng, ven đường, trồng làm hàng rào quanh vườn cây ăn trái…
Rễ thuộc loại rễ cọc, có nhiều rễ phụ ăn cạn và rễ non, được vi khuẩn cộng sinh để tạo nốt sần có khả năng tổng hợp đạm từ không khí cung cấp đạm sinh học cho cây trồng.
Đậu săng
Đậu săng hay đậu triều là một loài cây họ Đậu, là thân thảo và thân gỗ nhỏ (cây lâu năm), chịu khô hạn rất tốt song không chịu được đất quá xấu.
Đậu săng thích hợp với nhiều loại đất, có môi trường phân bố rộng. Đậu triều có vòng đời khoảng 2-3 năm, cung cấp đạm tự nhiên cho cây trồng theo hệ thống rễ.
Đậu săng được dùng để làm lương thực (hạt đậu), thức ăn cho súc vật. Ngoài ra, đậu triều là một loại cây cải tạo đất rất hiệu quả, là cây phân xanh, bổ sung một lượng sinh khối hữu cơ lớn cho đất trồng.

Hình: Cây đậu săng – trái, hàn the ba lá –phải (Ảnh sưu tầm)

 Hàn the ba lá
Hàn the ba lá hay còn gọi là cây sơn lục đậu có tên khoa học là Desmodium heterophyllum, thuộc họ Đậu. Cây có khả năng sinh trưởng và phát triển tốt trên nhiều loại đất khác nhau, cây có khả năng cố định đạm và cải thiện đất. Cây hàn the ba là là loại cây trồng phủ mặt đất canh tác nông nghiệp đầy tiềm năng.
Hàn the ba lá có khả năng sinh trưởng và phát triển tốt trên nhiều loại đất khác nhau nhất là trên đất bạc màu, thiếu dinh dưỡng. Cây có khả năng cố định đạm, sinh khối cao giúp cải thiện đất. Cây mọc tạo thành thảm, bò lan sát mặt đất, dày, ít sâu bệnh, giữ đất tơi xốp, chống xói mòn, hạn chế sự xâm lấn của cỏ dại…
Đậu biếc
Đậu biếc còn gọi đậu hoa tím hay bông biếc. Đậu biếc là cây thân thảo, leo, thân và cành mảnh có lông. Ở Việt Nam, cây đậu biếc thường được trồng với những bông hoa leo ở bờ rào và để lấy hoa và quả.
Đậu biếc còn được trồng rất nhiều để dùng làm cây phân xanh, cây che phủ đất và cải tạo đất. Đây cũng là loại cây sản sinh ra nitơ tự nhiên khá lớn như những loại cây họ đậu khác. Cây chịu nắng và hạn được trồng bằng hạt. Bộ phận chứa chất độc của cây đậu biếc là hạt và rễ.

Hình: Cây Đậu biếc - trái, keo dậu – phải (Ảnh sưu tầm)

Keo dậu
Cây keo dậu có tên khoa học là Leucaena leucocephala, có nguồn gốc ở Trung và Nam Mỹ. Ở nước ta, cây keo dậu còn có tên là bình linh, quả dẹp…và mọc tự nhiên ở một số nơi thuộc duyên hải miền Trung.
Cây thân bụi hoặc thân gỗ lâu năm. Cây có thể cao tới 10 m và rễ có thể đâm sâu tới 4 m. Cây có thể sinh trưởng trên nhiều loại đất khác nhau. Cây có khả năng chịu hạn rất tốt nhưng kém chịu lạnh và sương muối.
Nó được coi là một cỗ máy sản xuất sinh khối, nó cũng là loài cây rất hiệu quả trong việc cố định đạm cung cấp đạm cho cây trồng, với khối lượng lớn hơn 500 kg đạm/ha/ năm.
Quả và lá keo dậu có thể dùng làm thức ăn phụ cho gia súc. Do khả năng sinh thái có thể tái sinh hạt rất tốt nên người ta thường sử dụng keo dậu làm 1 loài cây tiên phong phục hồi rừng. Hạt keo dậu sẽ được gieo vãi trên đất mất tính chất đất rừng, keo dậu nảy mầm và sẽ cải tạo dần tính chất đất ở đây, tạo hoàn cảnh cho các loài cây gỗ khác có thể sinh trưởng.
Cây vông nem
Cây vông nem có tên gọi thân thân thuộc là cây vông, thuộc họ thân gỗ có gai với chiều cao trung bình 10m đến 20m. Lá cây được phân thành 3 chét, có màu xanh và phủ một lớp mịn bóng, hình tròn bầu giống quả trứng. Cây vông nem thường ra hoa có màu đỏ tươi vào tháng 3-5, có chừng 1-3 bông chụm lại thành một chùm dài.
Cây có hệ rễ mang rất nhiều nốt sần tập hợp nhiều vi khuẩn cộng sinh Rhizobium leguminosarum có khả năng cố định đạm tự do. Cây vông nem có tác dụng cải tạo đất rất tốt, thích hợp với việc trồng che bóng và làm vành đai phòng hộ cho các cây công nghiệp.

Thị Trâm