Trong nông nghiệp, ngoài thuỷ lợi, thuỷ sản, trồng trọt được nhận định là ngành chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi biến đổi khí hậu. Nước biển dâng làm nhiều vùng đất sản xuất nông nghiệp màu mỡ ven biển bị nhiễm mặn, diện tích gieo trồng bị thu hẹp dẫn đến thiếu đất canh tác. Xâm nhập mặn cũng làm giảm năng suất cây trồng, đặc biệt là lúa và rau màu một số nơi còn có thể bị mất trắng. Nhiệt độ trung bình tăng lên đã tác động tới quá trình ra hoa, thụ phấn dẫn tới năng suất cây trồng giảm. Nhiệt độ thay đổi tác động đến cơ cấu cây trồng do tác động đến thời gian sinh trưởng, phát triển của cây trồng, thay đổi quy luật ra hoa, kết quả do đó làm giảm khả năng luân canh, tăng vụ. Sạt lở đất xuất hiện vào các tháng mùa mưa ở vùng miền núi và vùng ven biển gây ra những thiệt hại nghiêm trọng đối với đất canh tác, làm cho quỹ đất canh tác nông nghiệp bị thu hẹp đáng kể, nhất là đất lúa do phần lớn đất trồng lúa nằm ở vùng đất thấp tại đồng bằng như sông Hồng và sông Cửu Long, ảnh hưởng nặng nề tới sản xuất lương thực. Nhiệt độ tăng và độ ẩm cao khiến dịch bệnh nhiều hơn. Nhiệt độ tăng vào mùa đông có thể tạo điều kiện cho nguồn sâu bệnh có khả năng phát triển nhanh hơn, gây hại mạnh hơn. Biến đổi khí hậu cũng có thể làm phát sinh một số chủng sâu mới, gây hại không những trong sản xuất mà còn trong bảo quản nông sản, thực phẩm.

Việc quản lý hệ sinh thái nông nghiệp trong sản xuất là yêu cầu cấp bách hiện nay. Nâng cao độ phì của đất, chất hữu cơ và khả năng hấp thụ các-bon. Thâm canh trong nông nghiệp đòi hỏi đất canh tác màu mỡ, không có chứa các tác nhân gây bệnh. Đất canh tác không bị cày xới nhiều, chứa đủ lượng chất hữu cơ sẽ là môi trường tốt cho hệ động vật, vi sinh vật trong đất phát triển. Hệ động vật này giúp làm đất tơi xốp, tăng khả năng thoát nước của đất, từ đó làm giảm ảnh hưởng của lũ lụt và xói mòn. Tăng hàm lượng chất hữu cơ trong đất còn giúp giảm nhẹ biến đổi khí hậu thông qua việc hấp thụ CO2 trong không khí.

Trồng trọt là ngành tạo ra phát thải khí nhà kính đáng kể nhưng cũng là ngành tiềm năng đóng góp vào việc thích ứng và giảm nhẹ biến đổi khí hậu. Sản xuất nông nghiệp thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu (gọi tắt là CSA) trong trồng trọt hướng tới các hệ thống thực hành có tính chống chịu, sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên và thông qua cơ chế tự kiểm soát tự nhiên. Các thực hành này được quản lý qua các hình thức tiếp cận sinh thái ở cấp độ cảnh quan cũng như các hệ thống canh tác tổng hợp. Có rất nhiều thực hành và cách tiếp cận trong trồng trọt có thể góp phần tăng năng suất cây trồng mà vẫn đảm bảo tính bền vững của môi trường. Tuy nhiên, CSA cần phải xem xét trên các mặt về: sinh thái, xã hội, chính sách và kinh tế tại một khu vực cụ thể cũng như tính thích ứng và giảm nhẹ biến đổi khí hậu. Thực hành sản xuất nông nghiệp bền vững có thể đóng góp vào thích ứng với biến đổi khí hậu như nông nghiệp bảo tồn; cách tiếp cận dựa trên hệ sinh thái; che phủ đất (dùng vật liệu là tàn dư thực vật, hoặc trồng các cây họ Đậu như vật liệu che phủ xanh…); chuyển đổi thời vụ cây trồng; đa dạng hoá các loại cây trồng; sử dụng giống chất lượng cao, các giống thích ứng; quản lý cây trồng tổng hợp (ICM); quản lý cỏ dại tổng hợp (IWM); quản lý nguồn nước và thủy lợi cũng như nông nghiệp hữu cơ,…. Lợi dụng các quá trình sinh học tự nhiên, các thực hành trong trồng trọt có thể đóng góp cho giảm nhẹ biến đổi khí hậu thông qua việc tạo nguồn dự trữ các-bon, giảm phát thải khí nhà kính. Ví dụ như sử dụng phân bón dúi sâu; quản lý dinh dưỡng tổng hợp (INM); sử dụng các giống cây trồng hấp thụ hiệu quả chất dinh hưỡng; hệ thống kết hợp trồng trọt và chăn nuôi; sử dụng các cây trồng tạo ra nhiên liệu sinh học nhằm thay thế sử dụng nhiên liệu hoá thạch; Kiểm soát và giảm phát thải thông qua việc kiểm soát chất thải chăn nuôi, máy móc sử dụng trong trồng trọt; cải thiện hệ thống canh tác; quản lý nguồn nước, hệ thống tưới tiêu; nông lâm kết hợp….

Hình: Trồng cà chua trong màng nhà kính giúp cây phát triển tốt (Ảnh sưu tầm)

Trước sự biến đổi của khí hậu, các nhà khoa học đã triển khai các nghiên cứu về giống và kỹ thuật canh tác để duy trì ổn định ngành sản xuất này. Về công tác chọn tạo giống thích ứng biến đổi khí hậu như: chọn giống chịu hạn, chịu nóng, chịu lạnh, chịu mặn và chịu sâu bệnh. Về công tác nghiên cứu các biện pháp kỹ thuật canh tác phù hợp như: sử dụng cây ghép khỏe, chịu hạn, chịu ngập úng, chịu mặn. Ngoài ra, các biện pháp tưới tiết kiệm, trồng cây trong điều kiện có chắn (nhà lưới/nhà màng, vòm che) đang ngày càng được quan tâm và được người dân ứng dụng rộng rãi, đặc biệt trong sản xuất cây rau.

Phát Vũ